کد مطلب:43996 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:72

گنجینه پرسمان » خانواده و زندگي

از آيه شريفه «فَمَن يَعمَل مِثْقالَ ذَرةٍ خيراً يره» چنين استفاده ميشود كه خداوند پاداش هر عمل خيري را ميدهد. اما در آيه ديگر ميفرمايد: «اِنَّما يَتَقَبَّل اللهُ مِنَ المتّقين» پس خداي سبحان تنها اعمال متقين را قبول ميكند در حالي كه اكثر مردم تقواي لازم را ندارند ولي اعمال خير انجام ميدهند. آيا اين دو آيه تضادّي با هم ندارند؟

در تفسير قمي، در روايت ابي الجارود از امام باقر(7) آمده كه در ذيل آيه شريفه: «فَمَنْ يَعْمَل مِثْقَالَ ذَرةٍ خَيراً يَرَه» فرمود: «اگر از اهل آتش باشد و در دنيا مثقال ذرهاي عمل خير كرده باشد، اگر براي غير خدا انجام داده، همان عمل خير هم ماية حسرت او ميشود; و نيز در ذيل آيه «وَ مَنْ يَعْمَل مِثقَالَ ذَرَّةٍ شَراً يره» فرمود: «اگر از اهل بهشت باشد در روز قيامت آن شرّ را ميبيند و سپس خداي تعالي او را ميآمرزد.»(33) خواهر گرامي، توجه داشته باشيد كه موضوع قبولي اعمال (كه با قيد «انّما» در قرآن آمده يعني فقط از اهل تقوي قابل قبول است) يك بحث است و موضوع تجسّم اعمال نيك و بد در قيامت، مبحثي ديگر. اين دو هيچ تضادّ و اختلافي با هم ندارند.

قرآن كريم ميفرمايد: وقتي انسانها كتاب (اعمال) خود را در قيامت ميبينند، ميگويند: اين چه كتابي است كه هيچ كار كوچك و بزرگي را فروگذار نكرده و حاضر مييابند آنچه را انجام دادهاند.(34) يعني قيامت روز حدوث عمل نيست، بلكه روز ظهور عمل است، انسان تمام اعمال خير و شرّ و حتّي انديشههاي خود را ميبيند. البته مطلبي هم راجع به امثال غيبت هست كه اعمال خوب غيبت كننده به نامة اعمال غيبت شونده منتقل ميشود ولي منافاتي با رؤيت عمل ندارد; زيرا طبق نقل، وقتي سراغ برخي كارهاي خير خود را ميگيرد كه در نامة عملش نيست، ميگويند در كارنامة عمل فلاني است كه غيبت او را كردهاي. پس باز هم آن را ميبيند. امّا بحث قبولي، وادي ديگري است. قبول فقط خاص متّقين است و ديگران يا با حبط و نابودي عمل مواجه ميشوند مثل كفر و يا با تخريب آن مثل غيبت; و اين منافاتي با آية اول ندارد. آن نفس عمل است كه هست و ديدني است و اين روح عمل و ارزش واقعي آن است كه شرط دارد و شرط آن «تقواي فاعل» است. به عبارت سادهتر، آيه اول فرموده «ميبيند» نه اينكه در قبال آن پاداش يا كيفر ميبيند و در واقع همان بحث تجسّم اعمال در قيامت است; ولي براي قبول شدن و پاداش گرفتن، شرايطي لازم است از جمله تقوي و يا عدم حبط آن بوسيلة اعمال ديگر. همانگونه كه كيفر و مجازات گناه هم در صورتي است كه آن گناه در دنيا محو(35) يا تبديل به حسنه(36) نشده باشد.

البته در اينجا ممكن است يك شبهه به ذهن برسد كه بد نيست به آن اشاره كنيم. شايد گفته شود «چرا غير متّقيان امور خيري انجام ميدهند و ثمراتي هم بر آن ميبينند»; مثلاً براي حل فلان مشكل نذري ميكنند و نتيجه هم ميگيرند؟ در جواب بايد گفت: تقوي هم مانند ايمان، درجاتي دارد. فردي كه ايمان ضعيف دارد، اگر احسان الهي شامل حال او نگردد، همان مقدار ايمان او هم متزلزل ميشود و بعد هم نسل او و مرتبطين به او كه ممكن است در حوالي همين درجات ايماني باشند، تحت تأثير فشارهاي زندگي به ضعف ايمان گرفتار ميشوند و خاندان عصمت هم كه خلفأ الهي هستند، كار خير مردم را بيجواب نميگذارند. امّا اين امور به معني قبولي اعمال نيست كه منافاتي با «انّما يتقبّل الله من المتقين» داشته باشد. و شايد جهت ديگري هم گفتني باشد و آن اينكه افراد معمولي كه به قول شما تقواي لازم را ندارند و كارهاي خيري ميكنند، گاه در اين امور خير، خيري از آنان به ديگران ميرسد و خود اين عمل (صرف نظر از خصوصيات فاعل) چون به نحوي حالت ايثار، احسان يا از خود گذشتگي در آن است، او را آمادة دريافت فيضي از الطاف الهي ميكند و اين فيض به شكل ثمرهاي مثبت در راستاي حاجت مورد نظر او جلوه ميكند. «اِنَّ الله لاَ يُضيِعُ أَجْرَ الْمُحْسِنين».

پاورقي:

33- علامه طباطبايي، تفسير الميزان، ترجمه استاد موسوي همداني، نشر فرهنگي رجأ / 67، ج 20، صص 584-585.

34- ...مَالِ هَذَا الكِتَابِ لاَ يُغَادِر صَغيرةً وَ لاكَبيرةً اِلاّأَحْصَاهَا وَ وَجَدُوا مَا عَمِلوا حَاضراً...، كهف / 49.

-35 اِنَّ الحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ، (هود / 114).

-36 فَاولئك يُبَدِّلُ اللهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ، (فرقان / 70).